Basic HTML Version
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Ι
01-02 / 2009
1 2
αξιοποιώντας
την
έρευνα
Σε ότι αφορά τη συνεισφορά του Ινστι-
τούτου Οργανικής και Φαρμακευτικής Χημεί-
ας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, αυτή
συνίσταται στην προσπάθεια για τον προσ-
διορισμό της δομής μερικών από τις πρω-
τεΐνες που δεσμεύουν με ειδικό τρόπο
οσμές ανθρώπινης προέλευσης, καθορί-
ζοντας έτσι την απόκριση του κουνουπιού
στα αντίστοιχα οσφρητικά ερεθίσματα. Η
ίδια ερευνητική ομάδα θα διερευνήσει επι-
πλέον τον τρόπο που οι πρωτεΐνες αυτές
αλληλεπιδρούν με τις συγκεκριμένες οσμές
σε μοριακό επίπεδο και θα αναλάβει τον
σχεδιασμό νέων μορίων-αναλόγων των
φυσικών οσμών που αναμένεται να λει-
τουργήσουν ως αποτελεσματικά οσφρη-
τικά ερεθίσματα, ικανά να διαταράξουν την
ικανότητα των κουνουπιών να αντιλαμβά-
νονται την παρουσία του ανθρώπου στο
περιβάλλον τους.
Τα αναμενόμενα οφέλη του έργου, με χρο-
νικό ορίζοντα τον χρόνο περάτωσής του,
είναι η διαθεσιμότητα ενός σημαντικού
αριθμού νέων ουσιών φυσικής ή συνθε-
τικής προέλευσης, που θα μπορούν να
χρησιμοποιηθούν ως δραστικά συστατικά
σκευασμάτων για την προστασία του ανθρώ-
πινου πληθυσμού από τα κουνούπια, ειδι-
κότερα σε χώρες όπου ενδημεί η ελονο-
σία. Αναμένεται ότι μερικές τουλάχιστον
από τις νέες βιοενεργές ουσίες θα έχουν
ελεγχθεί τόσο από άποψη ασφάλειας χρή-
σης όσο και αποτελεσματικότητας σε επι-
λεγμένες περιοχές αφρικανικής χώρας, η
οποία μαστίζεται από την ελονοσία.
της ελονοσίας από τα κουνούπια-φορείς
του παρασίτου. Επιπλέον, οι προσεγγίσεις,
οι μεθοδολογίες και τα αποτελέσματα του
έργου ENAROMaTIC θα αποτελέσουν πρό-
τυπα για αντίστοιχες προσπάθειες που θα
στοχεύουν στον περιορισμό άλλων επικίν-
δυνων μολυσματικών ασθενειών που μετα-
δίδονται στον άνθρωπο από διαφορετικά
είδη κουνουπιών και από άλλα έντομα.
Στην κοινοπραξία του έργου συμμετέχουν
10 φορείς από 7 ευρωπαϊκές χώρες, ένας
φορέας από τις ΗΠΑ και ένας από χώρα
της υποσαχάριας Αφρικής. Μεταξύ τους,
το Ινστιτούτο Βιολογίας του ΕΚΕΦΕ "Δημό-
κριτος", που συντονίζει το έργο, και το
Ινστιτούτο Οργανικής και Φαρμακευτικής
Χημείας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Η διάρκεια του έργου, το οποίο ξεκίνησε
τον Δεκέμβριο του 2008, είναι 48 μήνες
και η χρηματοδότησή του, από το 7ο Προ-
γράμμα Πλαίσιο, ανέρχεται στα 2,5 εκατ.
ευρώ.
Σύμφωνα με τον συντονιστή του έργου,
Καθηγητή Βιοχημείας και Μοριακής Βιο-
λογίας Κώστα Ιατρού, Διευθυντή Ερευνών
και επικεφαλής του Εργαστηρίου "Μορια-
κής Γενετικής Εντόμων και Βιοτεχνολογίας"
του Ινστιτούτου Βιολογίας στο Εθνικό Κέντρο
Έρευνας Φυσικών Επιστημών (ΕΚΕΦΕ)
"Δημόκριτος", η ελληνική πλευρά συνει-
σφέρει πολλαπλώς και με ουσιαστικό τρό-
πο στην κοινή ερευνητική προσπάθεια.
Από την πλευρά του ΕΚΕΦΕ "Δημόκρι-
τος", η συνεισφορά συνίσταται στην απο-
μόνωση και στον λειτουργικό χαρακτηρι-
σμό γονιδίων του κουνουπιού-φορέα του
παρασίτου της ελονοσίας, που παίζουν
καθοριστικούς ρόλους στην οσφρητική
λειτουργία του κουνουπιού. Επιπλέον,
αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται και-
νοτόμες μεθοδολογίες για την αυτοματο-
ποιημένη και ταχεία ανίχνευση της παρου-
σίας συγκεκριμένων ουσιών σε πολύπλοκα
μείγματα φυσικής ή συνθετικής προέλευ-
σης, οι οποίες μπορούν να δρουν ως οσφρη-
τικά ερεθίσματα για το κουνούπι και να
τροποποιούν τη συμπεριφορά του, μειώ-
νοντας την ικανότητά του να αντιλαμβά-
νεται την παρουσία του ανθρώπου στο
περιβάλλον του. Η ερευνητική ομάδα του
ΕΚΕΦΕ "Δημόκριτος" συνεισφέρει επίσης
στην ανίχνευση και απομόνωση βιοενερ-
γών ουσιών φυσικής προέλευσης, παρέ-
χοντας μια εκτεταμένη συλλογή από αρω-
ματικά φυτά, τα περισσότερα από τα οποία
είναι ενδημικά. Εκχυλίσματα των φυτών
αυτών εξετάζονται με τις νέες μεθοδολο-
γίες, με στόχο την ανίχνευση της παρου-
σίας νέων ουσιών που θα έχουν τις επι-
θυμητές ιδιότητες σε σχέση με τη δράση
τους στο οσφρητικό σύστημα και στη συμπε-
ριφορά των κουνουπιών.
i
ENAROMaTIC
Ινστιτούτο Βιολογίας ΕΚΕΦΕ
"Δημόκριτος"
Ινστιτούτο Οργανικής και
Φαρμακευτικής Χημείας ΕΙΕ
Πάνω από ένα εκατομμύριο παιδιά ηλι-
κίας κάτω των πέντε ετών χάνουν κάθε
χρόνο τη ζωή τους στις αναπτυσσόμενες
χώρες από την ελονοσία. Το ευρωπαϊκό
έργο ENAROMaTIC (European Network
for Advanced Research on Olfaction for
Malaria Transmitting Insect Control), στο
οποίο συμμετέχουν και δύο ελληνικοί
φορείς, το ΕΚΕΦΕ "Δημόκριτος" (ως συντο-
νιστής) και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στο-
χεύει στον περιορισμό της ελονοσίας με
την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και
πιο συγκεκριμένα με παρεμβάσεις που
αποσκοπούν στη μείωση της ικανότητας
των κουνουπιών, που ευθύνονται για τη
μετάδοση της ασθένειας, να αντιλαμβά-
νονται οσμές ανθρώπινης προέλευσης στο
περιβάλλον τους.
Υπεύθυνο για την ασθένεια είναι ένα παρά-
σιτο που μεταδίδεται μέσω του τσιμπή-
ματος από μολυσμένα θηλυκά κουνού-
πια που απομυζούν αίμα από τους
ανθρώπους-ξενιστές τους. Τα θηλυκά κου-
νούπια αντιλαμβάνονται την παρουσία των
ανθρώπων-ξενιστών τους στο περιβάλλον
μέσω της ανίχνευσης οσμών που εκπέ-
μπονται από τους ξενιστές. Εξειδικευμένα
βιολογικά μόρια στις κεραίες των κου-
νουπιών, τα κύρια όργανα αντίληψης των
οσμών, ρυθμίζουν τον τρόπο που τα κου-
νούπια αντιλαμβάνονται τις οσμές στο περι-
βάλλον τους μέσα από μια σύνθετη διερ-
γασία. Αν αυτή η διεργασία μπορέσει να
διαταραχθεί, τότε τα θηλυκά κουνούπια
θα χάσουν την ικανότητα να προσανατο-
λίζονται οσφρητικά και να κατευθύνονται
προς τους στόχους τους, οπότε θα απο-
τραπεί και η μετάδοση του παρασίτου της
ελονοσίας στον άνθρωπο.
Στο πλαίσιο του έργου ENAROMaTIC θα
μελετηθεί ο τρόπος, με τον οποίο το κου-
νούπι Anopheles gambiae ανιχνεύει οσμές
στο περιβάλλον του. Νέες ουσίες φυσικής
και συνθετικής προέλευσης που θα έχουν
τη δυνατότητα να παρεμποδίζουν τη φυσιο-
λογική οσφρητική λειτουργία των θηλυ-
κών κουνουπιών στο εργαστήριο και θα
είναι βιολογικά ασφαλείς για τον άνθρω-
πο και το περιβάλλον, θα δοκιμαστούν σε
επιλεγμένες περιοχές της Αφρικής, όπου
ενδημεί το Anopheles gambiae και η ελο-
νοσία, για να αξιολογηθεί η αποτελεσμα-
τικότητά τους σε συνθήκες πεδίου.
Η ταυτοποίηση και χρήση τέτοιων ουσιών
- τόσο σε ατομικό επίπεδο (δερματικές επα-
λείψεις, επαλείψεις σε κουνουπιέρες και
περιορισμένους χώρους) όσο και σε συλ-
λογικό επίπεδο (περιμετρικοί ψεκασμοί ή
τοποθέτηση οσφρητικών παγίδων σε περιο-
χές που ενδημεί η ελονοσία) - θα βοηθή-
σει αποφασιστικά στη μείωση της συχνό-
τητας των τσιμπημάτων και της μετάδοσης
ENAROMaTIC:
ευρωπαϊκή έρευνα για τον περιορισμό
της ελονοσίας στον Τρίτο Κόσμο