Basic HTML Version
26
καινοτομια
ερευνα & τεχνολογια | 12/2011-02/2012
Αφιέρωμα
Αντικείμενο της βιβλιομετρικής ανάλυσης
είναι η καταγραφή και επεξεργασία δεδο-
μένων που σχετίζονται με τις επιστημονικές
δημοσιεύσεις και η εξαγωγή των σχετικών
“βιβλιομετρικών δεικτών”, όπως ο αριθμός
των δημοσιεύσεων, οι αναφορές σε αυτές
από άλλες δημοσιεύσεις (citations), ο συ-
σχετισμός τους με συγκεκριμένους φορείς,
επιστημονικά πεδία, κ.λπ.
Οι μελέτες που στηρίζονται στη βιβλιομε-
τρική ανάλυση αυξάνονται συνεχώς τα τε-
λευταία χρόνια στον διεθνή χώρο και χρη-
σιμοποιούνται για τον προσδιορισμό χαρα-
κτηριστικών και τάσεων της ερευνητικής
παραγωγής σε επίπεδο οργανισμού, χώ-
ρας ή ευρύτερου συνόλου χωρών, την εκτί-
μηση της απήχησης του επιστημονικού έρ-
γου, την αξιολόγηση της ερευνητικής δρα-
στηριότητας και την ανάδειξη εθνικών και
πολυεθνικών δικτύων μεταξύ επιστημόνων
και επιστημονικών κλάδων. Συνολικά χρη-
σιμοποιούνται για την αξιολόγηση ερευνη-
τικών συστημάτων ή οργανισμών και συ-
νεισφέρουν στη διαμόρφωση εθνικών πο-
λιτικών για την έρευνα.
Οι βιβλιομετρικοί δείκτες αποτελούν μέ-
ρος, σημαντικό αλλά όχι μοναδικό, ενός
ευρύτερου οικοσυστήματος δεικτών μέτρη-
σης της ερευνητικής δραστηριότητας. Στη
βιβλιογραφία καταγράφονται μειονεκτή-
ματα και περιορισμοί στον υπολογισμό και
τη χρήση τους, όπως π.χ. οι διαφορές στην
πρακτική δημοσιεύσεων και αναφορών στα
επιστημονικά πεδία (ιατρικές σε σχέση με
ανθρωπιστικές επιστήμες) οι οποίες επη-
ρεάζουν τους δείκτες απήχησης. Επιπλέ-
ον, αναφέρονται προβλήματα που σχετίζο-
νται με τον “καθαρισμό” των πρωτογενών
δεδομένων και την ταυτοποίηση των δημο-
σιεύσεων, την αδυναμία απόδοσης άλλων
σημαντικών συνιστωσών της ερευνητικής
δραστηριότητας κ.ά. Οι προβληματισμοί αυ-
τοί δεν αναιρούν τη σημασία των βιβλιομε-
τρικών δεικτών ως πολύτιμη πηγή δεδομέ-
νων και, όπως άλλωστε ισχύει με την ερμη-
νεία των περισσότερων δεικτών, μπορούν
να ξεπεραστούν όταν οι βιβλιομετρικοί δεί-
κτες ερμηνευτούν στο σωστό πλαίσιο.
Το ΕΚΤ, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία
του, υιοθέτησε τις πλέον έγκυρες μεθοδο-
λογικές προσεγγίσεις στο χώρο της βιβλιο-
μετρικής ανάλυσης.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά,
για τη διευκόλυνση των αναγνωστών, οι βα-
σικές έννοιες και η σημασία των βιβλιομε-
τρικών δεικτών που χρησιμοποιεί η μελέτη:
Αριθμός δημοσιεύσεων (Number of
publications):
υποδεικνύει τον όγκο πα-
ραγωγής επιστημονικών δημοσιεύσεων.
Όπως και οι υπόλοιποι βιβλιομετρικοί δεί-
κτες που αναφέρονται στη συνέχεια, ο
αριθμός δημοσιεύσεων έχει υπολογιστεί
για το σύνολο των δημοσιεύσεων της χώ-
ρας, για 8 διαφορετικές κατηγορίες φορέ-
ων και για 81 μεμονωμένους φορείς. Στις
συχνές περιπτώσεις όπου σε μια δημοσί-
ευση συμμετέχουν περισσότεροι από ένας
φορείς ή φορείς προερχόμενοι από διαφο-
ρετικές κατηγορίες, η δημοσίευση προσμε-
τράται από μια φορά στον κάθε φορέα ή την
κατηγορία φορέων. Η "παραγωγικότητα"
αποδίδεται από το μέσο όρο των επιστημο-
νικών δημοσιεύσεων ανά ερευνητή ή, κα-
λύτερα, ανά ισοδύναμο πλήρους απασχό-
λησης. Λόγω έλλειψης αξιόπιστων στοιχεί-
ων για το ερευνητικό δυναμικό της χώρας
και των ισοδύναμων πλήρους απασχόλη-
σης, στη μελέτη παρουσιάζεται ο αριθμός
των δημοσιεύσεων ο οποίος αφορά τον
"όγκο" παραγωγής δημοσιεύσεων από τις
διαφορετικές κατηγορίες ή τους μεμονωμέ-
νους φορείς και συνεπώς δεν είναι δυνα-
τόν να χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση
της "παραγωγικότητάς" τους.
Μερίδιο (%) δημοσιεύσεων (Share of
publications):
αποδίδει τη συμμετοχή μιας
κατηγορίας φορέων στην παραγωγή των
ελληνικών δημοσιεύσεων ή αντίστοιχα
ενός φορέα στην παραγωγή δημοσιεύσε-
ων της κατηγορίας στην οποία ανήκει.
Αριθμός αναφορών σε δημοσιεύσεις
(Number of citations):
ο αριθμός των ανα-
φορών που γίνονται από άλλους επιστήμο-
νες σε μια δημοσίευση συνδέεται με την
"απήχηση" που έχει η δημοσίευση στην
επιστημονική κοινότητα, δηλαδή τη βαρύ-
τητα και την πρωτοτυπία των επιστημονικών
αποτελεσμάτων, την αναγνωρισιμότητα και
το κύρος των επιστημόνων και γενικότερα
τη συμβολή της στην πρόοδο του επιστημο-
νικού τομέα όπου εντάσσεται. Αποτελεί τη
βάση για τον υπολογισμό των βιβλιομετρι-
κών δεικτών. Συνήθως υπολογίζεται ως ο
αριθμός των αναφορών που έλαβαν οι δη-
μοσιεύσεις μιας πενταετίας κατά τη διάρ-
κεια της ίδιας πενταετίας.
Μερίδιο (%) αναφορών (Share of citations):
αποδίδει τη συμμετοχή μιας κατηγορί-
ας φορέων στις συνολικές αναφορές
που έλαβαν οι ελληνικές δημοσιεύ-
σεις ή αντίστοιχα τη συμμετοχή ενός φο-
ρέα στις αναφορές της κατηγορίας στην
οποία ανήκει.
Ποσοστό (%) δημοσιεύσεων που λαμβά-
νουν αναφορές (%cited papers):
αναφέρε-
ται στις δημοσιεύσεις που έχουν λάβει του-
λάχιστον μια αναφορά από άλλους επιστή-
μονες και υπολογίζεται ως το ποσοστό τους
(%) στο συνολικό αριθμό δημοσιεύσεων.
Δείκτης απήχησης (Citation impact):
είναι
ο μέσος όρος αναφορών ανά δημοσίευση
και υπολογίζεται ως ο λόγος του αριθμού
των αναφορών που καταγράφονται σε ορι-
σμένη χρονική περίοδο προς το συνολικό
αριθμό των δημοσιεύσεων της ίδιας χρονι-
κής περιόδου. Αποτελεί μια πρώτη προσέγ-
γιση για την εκτίμηση της απήχησης των
δημοσιεύσεων και λειτουργεί ικανοποιητι-
κά όταν δεν απαιτείται μεγάλο επίπεδο λε-
πτομέρειας, όπως στις περιπτώσεις ανάλυ-
σης των δημοσιεύσεων μιας χώρας.
Σχετικός δείκτης απήχησης (Relative
citation impact):
συγκρίνει την απήχηση
των δημοσιεύσεων με την απήχηση ενός
ευρύτερου συνόλου δημοσιεύσεων, συνή-
θως αυτών που παράγονται σε παγκόσμιο
επίπεδο, στην ΕΕ ή τον ΟΟΣΑ. Τιμή μεγα-
λύτερη από 1 σημαίνει μεγαλύτερη απήχη-
ση από τη μέση απήχηση του συνόλου δη-
μοσιεύσεων με την οποία πραγματοποιείται
η σύγκριση.
Σχετικός δείκτης απήχησης – κανονικο-
ποιημένος βάσει επιστημονικού πεδίου
(Field normalized citation score):
συ-
γκρίνει την απήχηση μιας δημοσίευσης
σε σχέση με την απήχηση που έχουν
οι δημοσιεύσεις σε παγκόσμιο επίπεδο
στην ίδια επιστημονική περιοχή. Με τον
τρόπο αυτό λαμβάνονται υπόψη οι δια-
φορές στις πρακτικές δημοσίευσης των
ερευνητικών αποτελεσμάτων και των
αναφορών που επικρατούν στις εκάστοτε
επιστημονικές περιοχές, αφού κάθε δη-
μοσίευση συγκρίνεται με τις δημοσιεύ-
σεις της ίδιας επιστημονικής περιοχής.
Όταν η τιμή του σχετικού δείκτη απήχη-
σης είναι μεγαλύτερη από 1, οι δημοσιεύ-
σεις έχουν μεγαλύτερη απήχηση από τον
παγκόσμιο μέσο όρο.
Αριθμός δημοσιεύσεων με υψηλή απήχη-
ση:
Πρόκειται για τον αριθμό των επιστημο-
νικών δημοσιεύσεων που σε παγκόσμιο
επίπεδο και ανά έτος κατατάσσονται υψη-
λά στην ποσοστιαία κατάταξη των δημοσι-
εύσεων στο αντίστοιχο επιστημονικό πεδίο
και συγκεκριμένα στο 1%,5%, 10% 25%
και 50% των δημοσιεύσεων με την υψηλό-
τερη απήχηση). Η κατάταξη πραγματοποιεί-
ται βάσει του αριθμού αναφορών.
Βιβλιομετρικοί Δείκτες και η σημασία τους