Basic HTML Version
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Ι
11/2009 - 01/ 2010
1 8
ανοικτή πρόσβαση
στη
γνώση
Εντατικές συζητήσεις σχετικά με την Ανοικτή Πρόσβαση στα ερευ-
νητικά δεδομένα λαμβάνουν χώρα τον τελευταίο καιρό στην επι-
στημονική κοινότητα. Με τον όρο "ερευνητικά δεδομένα" χαρα-
κτηρίζονται τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται ως βασικές πηγές
στην ερευνητική διαδικασία, π.χ. αριθμητικά δεδομένα, αρχεία
κειμένων, εικόνων και ήχων.
Είναι κοινά αποδεκτό ότι η Ανοικτή Πρόσβαση στα ερευνητικά
δεδομένα συμβάλλει στη μακροχρόνια διατήρησή τους, στον έλεγ-
χο της ακρίβειάς τους, στη διαθεσιμότητά τους για επαναχρησιμο-
ποίηση από διαφορετικές ερευνητικές ομάδες ή ακόμη και από
επιχειρήσεις ή το ευρύ κοινό, στην εντατικοποίηση της έρευνας,
αλλά και στον περιορισμό της αντιγραφής εργασιών χωρίς ανα-
φορά στις πηγές. Επιπλέον, η συλλογική εργασία σε διεθνές επί-
πεδο για τη δημιουργία βάσεων επιστημονικών δεδομένων εξοι-
κονομεί οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους και έχει αποτελέσματα
υψηλών προδιαγραφών και προστιθέμενης αξίας.
Οι θετικές επιστήμες, όπως είναι γνωστό, βασίζουν τα συμπε-
ράσματά τους κατά κύριο λόγο σε δεδομένα. Ο τρόπος εργα-
σίας των επιστημόνων στους θετικούς τομείς βασίζεται ολοένα
και περισσότερο, με την ανάπτυξη και των δυνατοτήτων των
υπολογιστών καθώς και του Διαδικτύου, σε συνεργατική έρευ-
να. Η συνεργατική έρευνα, με τη σειρά της, βασίζεται στην από
κοινού δημιουργία και ανάπτυξη μεγάλων κέντρων δεδομένων.
Δύο ενδεικτικά παραδείγματα τέτοιων βάσεων δεδομένων, στις
βιοϊατρικές και ανθρωπιστικές επιστήμες αντίστοιχα, είναι η
GenBank του αμερικάνικου National Institutes for Health και
το Archaeology Data Service.
Ο προβληματισμός για την πρόσβαση στα ερευνητικά δεδομέ-
να δεν είναι κάτι που προέκυψε πρόσφατα. Ο ΟΑΣΑ, στη Δια-
κήρυξή του για την "Πρόσβαση σε ερευνητικά δεδομένα από
Δημόσια Χρηματοδότηση" το 2004, διακήρυξη την οποία έχει
υπογράψει και η Ελλάδα, ανακοίνωσε ότι στηρίζει την Ανοικτή
Πρόσβαση σε Ερευνητικά Δεδομένα, εφιστώντας την προσοχή
σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας και οικονομικών συμφερό-
ντων. Το 2007, μάλιστα, δημοσίευσε τις "Αρχές και Οδηγίες για
την Πρόσβαση σε Ερευνητικά Δεδομένα με Δημόσια Χρηματο-
δότηση". Το 2007 το Συμβούλιο της Ευρώπης, σε απόφασή
του για την "Επιστημονική Πληροφορία στην Ψηφιακή Εποχή",
αναγνώρισε τη σημασία της Ανοικτής Πρόσβασης στα ερευνη-
τικά δεδομένα και ζήτησε από τα κράτη-μέλη της ΕΕ να δια-
μορφώσουν εθνικές στρατηγικές για την πρόσβαση σε αυτά,
καθώς και για τη μακροχρόνια διατήρησή τους.
Παρόλ' αυτά, σύμφωνα με τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων
του ερωτηματολογίου που η CREST (Comite de la recherche sci-
Aνοικτή Πρόσβαση στα Ερευνητικά Δεδομένα
entifique et technique) απηύθυνε στα κράτη-μέλη της ΕΕ και το
οποίο δημοσιοποιήθηκε το περασμένο καλοκαίρι, διαπιστώνεται
ότι εθνικές πολιτικές για την ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά
δεδομένα δεν είναι αυτή τη στιγμή ανεπτυγμένες στην ΕΕ. Το πρό-
βλημα βέβαια δεν περιορίζεται στην ΕΕ, όπως είναι εμφανές από
ένα αφιέρωμα του Nature News για τον διαμοιρασμό των ερευ-
νητικών δεδομένων (data-sharing) τον περασμένο Σεπτέμβριο.
Ενώ η σημασία της Ανοικτής Πρόσβασης στα ερευνητικά δεδο-
μένα δεν αμφισβητείται, ανακύπτουν διάφορα ζητήματα τα οποία
δυσχεραίνουν την ελεύθερη διάθεση, με συστηματικό τρόπο από
τους επιστήμονες όλων των γνωστικών πεδίων, των δεδομένων
της έρευνάς τους. Ένα από αυτά είναι η διερεύνηση των νομικών
ζητημάτων, μεταξύ άλλων πνευματικής ιδιοκτησίας και προσω-
πικών δεδομένων. Άλλα ζητήματα είναι η δημιουργία κοινών δια-
λειτουργικών προτύπων για τα δεδομένα και η μετατροπή υπαρ-
χόντων δεδομένων στα πρότυπα αυτά, η επιλογή των δεδομένων
που θα προσφέρονται με Ανοικτή Πρόσβαση, ο καθορισμός κοι-
νών προτύπων για την αναφορά σε ερευνητικά δεδομένα κ.ά.
Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο του έργου "Εθνικό Πληροφοριακό
Σύστημα Έρευνας και Τεχνολογίας" του Εθνικού Κέντρου Τεκμη-
ρίωσης, έχει αναπτυχθεί εφαρμογή ανοικτής πρόσβασης για την
ταχύτατη πειραματική επεξεργασία μικροσυστοιχιών DNA με χρή-
ση τεχνολογιών πλέγματος (Grid) υψηλής υπολογιστικής ισχύος
(www.grissom.gr). Η εφαρμογή υλοποιείται σε συνεργασία με το
Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών & Βιοτεχνολογίας/ΕΙΕ και αποσκοπεί
στην αξιοποίηση ετερογενών και διεσπαρμένων γεωγραφικά βάσε-
ων ιατρικών και βιολογικών δεδομένων. Τα αποτελέσματα του
έργου θα αξιοποιηθούν από οργανισμούς υγείας και βιομηχανίες,
με στόχο τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας.
Μια νέα έκθεση για τη διάχυση των επι-
στημονικών αποτελεσμάτων δημοσιεύ-
θηκε πρόσφατα από το RIN (Research
Information Network) και το JISC (Joint
Information Systems Committee). Πρό-
κειται για την έκθεση "Communicating
Knowledge: How and Why UK researchers
publish and disseminate their findings".
Στην έκθεση εξετάζεται με ποιους τρό-
πους και γιατί δημοσιεύουν εργασίες οι
Βρετανοί ερευνητές. Εξετάζονται τα κίνη-
Nέα έκθεση για τις επιστημονικές δημοσιεύσεις
και την επικοινωνία των ερευνητών
τρα που ωθούν τους επιστήμονες σε δια-
φορετικούς τρόπους επιστημονικών δημο-
σιεύσεων (π.χ. σε περιοδικά ή σε βιβλία),
καθώς και η αυξητική τάση, τα τελευταία
χρόνια, για συνεργατικές δημοσιεύσεις.
Επίσης, εξετάζονται τα κριτήρια με τα
οποία οι Βρετανοί ερευνητές αποφασί-
ζουν ποιες αναφορές να χρησιμοποιή-
σουν στις δημοσιεύσεις τους, αλλά και ο
τρόπος με τον οποίο οι τακτικές αξιολο-
γήσεις των ακαδημαϊκών και ερευνητι-
i
Gen Bank
Archaeology Data Service
"Αρχές και Οδηγίες για την Πρόσβαση
σε Ερευνητικά Δεδομένα με Δημόσια
Χρηματοδότηση"
Αφιέρωμα του Nature News για το διαμοιρασμό
των ερευνητικών δεδομένων
GRids for In Silico Systems biOlogy & Medicine
i
Communicating
Knowledge: How and Why
UK researchers publish and
disseminate their findings
κών ιδρυμάτων επηρεάζουν τη συμπε-
ριφορά και τη στάση των ερευνητών όσον
αφορά τον τρόπο με τον οποίο δημοσι-
εύουν.