Basic HTML Version
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Ι
02 - 03/ 2010
1 0
αξιοποιώντας
την
έρευνα
Kαινοτόμες επιγενετικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση του
καρκίνου εξετάζει το νέο ευρωπαϊκό ερευνητικό δίκτυο EpiDiaCan
(Development of sensitive methodologies for exploitation of
early epigenetic marker diagnosis in major types of cancer),
το οποίο ξεκίνησε πρόσφατα να υλοποιείται από κοινοπραξία
φορέων, με συντονιστή το Εργαστήριο Γονιδιακής Ρύθμισης του
Ινστιτούτου Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Εθνικού Ιδρύμα-
τος Ερευνών (ΙΒΕΒ/ΕΙΕ).
Oι ερευνητές επιδιώκουν την ανακάλυψη δεικτών που θα βοη-
θήσουν τη διάγνωση και πρόληψη του καρκίνου, ενώ ταυτό-
χρονα επιδιώκουν την ανάπτυξη αποτελεσματικών εξατομι-
κευμένων θεραπειών για την αντιμετώπισή του, με νέα αντικαρκινικά
φάρμακα.
Το EpiDiaCan χρηματοδοτείται από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο
για την έρευνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τρία χρόνια, με το
ποσό των 2,8 εκατ. ευρώ. Συμμετέχουν επιστήμονες από επτά
φορείς πέντε χωρών (Ελλάδα, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασί-
λειο, Πορτογαλία), με διαφορετικές κατευθύνσεις όπως: μορια-
κή και κυτταρική βιολογία, επιγενετική, βιολογία του καρκίνου
και κλινικές μελέτες. Οι συμμετέχοντες φορείς περιλαμβάνουν
σημαντικά Εργαστήρια και Ινστιτούτα για την έρευνα και θερα-
πεία του καρκίνου στην Ευρώπη. Aπό ελληνικής πλευράς εκτός
από το ΙΒΕΒ/ΕΙΕ συμμετέχει και το Εργαστήριο του Δρα Ι. Ταλια-
νίδη από το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας & Γενετικής του
Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Επιστημών Α. Φλέμιγκ.
Τα τελευταία χρόνια υλοποιούνται αξιόλογες προσπάθειες για
τον εντοπισμό νέων επιγενετικών παραγόντων που θα επιτρέ-
πουν την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου. Η ερευνητική ομά-
δα του Εργαστηρίου Γονιδιακής Ρύθμισης του ΙΒΕΒ/ΕΙΕ μελετά
ήδη τους μηχανισμούς της καρκινογένεσης και έχει αναδείξει
σε καρκινικά μοντέλα νέους δείκτες, όπως μεθυλτρανσφερά-
σες/απομεθυλάσες των ιστονών.
Επιγενετικοί παράγοντες είναι οι παράγοντες που ρυθμίζουν την
ενεργή η ανενεργή κατάσταση ενός γονιδίου, η οποία δεν εξαρ-
τάται μόνο από την αλληλουχία του DNA, αλλά από τις δομι-
κές και ρυθμιστικές υπομονάδες του γονιδίου, όπως τα νου-
κλεοσώματα και οι ιστόνες. Για τις κυτταρικές λειτουργίες, λοιπόν,
δεν έχει μόνο σημασία η αλληλουχία του DNA, αλλά και οι
μηχανισμοί που επιτρέπουν στα κύτταρα να ρυθμίζουν τα γονί-
δια που είναι απαραίτητα, Οι Έλληνες ερευνητές μελετούν κυρίως
ιστόνες, δηλαδή ομάδες πρωτεϊνών που είναι πλούσιες σε βασι-
κά αμινοξέα που συμμετέχουν στη γονιδιακή ρύθμιση, καθώς
και ένζυμα που διαμορφώνουν αυτές τις πρωτεΐνες.
Τα ένζυμα που αλλάζουν τη διαμόρφωση των ιστονών με μεθυ-
λίωση, ακετυλίωση, φωσφορυλίωση, ελέγχουν βασικές κυττα-
ρικές λειτουργίες, όπως ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης και επι-
διόρθωση βλαβών του DNA. Με την αλληλούχιση του γονιδιώματος
του ανθρώπου, τα γονίδια πολλών τέτοιων ενζύμων έχουν απο-
μονωθεί και χαρακτηρίζονται. Ταυτόχρονα διερευνάται η σημα-
σία τους σε ασθένειες, όπως ο καρκίνος. Πιστεύεται μάλιστα, ότι
αρκετές μεθυλ-, ακετυλ-τρανσφεράσες των ιστονών συμμετέχουν
στα πρώιμα στάδια ογκογένεσης, και έτσι θα μπορούσαν να απο-
τελέσουν πρώιμους επιγενετικούς δείκτες της νόσου.
"Σε μοντέλα-συστήματα καρκίνου έχει δειχθεί η σημασία επι-
λεγμένων επιγενετικών παραγόντων και απομένει ο σχεδιασμός
νέων μεθόδων για τη χρήση τους στη κλινική" επισημαίνει ο
Δρ Αλέξανδρος Πίντζας, επιστημονικός υπεύθυνος του Εργα-
στηρίου Γονιδιακής Ρύθμισης του ΙΒΕΒ/ΕΙΕ. "Καποια απο αυτά
Νέες μεθοδολογίες εντοπισμού επιγενετικών
δεικτών πρόγνωσης του καρκίνου
τα ένζυμα στοχεύονται ήδη και για την ανάπτυξη νέων θερα-
πευτικών σχημάτων" συμπληρώνει ο κ. Α. Πίντζας.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η κατανόηση του μηχανισμού ρύθ-
μισης των μεθυλοτρανσφερασών μπορεί να συμβάλλει περαι-
τέρω στην καλύτερη αξιοποίηση τους και να γεφυρώσει τη γνώ-
ση μεταξύ γενετικών-επιγενετικών αλλαγών στην καρκινική
εξέλιξη. Επίσης, μπορεί να προσφέρει μία νέα γενιά αντικαρκι-
νικών φαρμάκων.
Όσον αφορά τη δημόσια υγεία, είναι προφανές ότι η βέλτιστη
χρήση των νέων αυτών δεικτών και των θεραπευτικών πρωτο-
κόλλων θα έχει συνέπεια τον χαμηλό χρόνο παραμονής των
ασθενών στο νοσοκομείο, χαμηλότερες δαπάνες και υψηλή
αποδοτικότητα.
Όπως επισημαίνει ο Δρ Α. Πίντζας, το επόμενο διάστημα, οι νέες
δράσεις του έργου EpiDiaCan, το οποίο εστιάζεται κυρίως στον
καρκίνο του παχέος εντέρου και του προστάτη, αφορούν την κατα-
νόηση του μηχανισμού δράσης των επιγενετικών παραγόντων,
καθώς και την ανάπτυξη κατάλληλων εργαλείων και μεθόδων που
θα δοκιμαστούν σε προ-κλινικά στάδια, με βάση τη δραστικότητα
των επιλεγμένων παραγόντων, ανά περίπτωση. Τα επιτυχημένα
πρωτόκολλα θα μπορούν αργότερα να δοκιμαστούν σε κλινικά
δείγματα ασθενών που παρουσιάζουν τις ιδιαίτερες επιγενετικές
αλλοιώσεις, με στόχο την έγκαιρη διάγνωση και πρόγνωση.
Σύμφωνα με τον Δρ. Α. Πίντζα "υπάρχουν πολλά γονίδια, οι
αλλοιώσεις των οποίων συνδέονται με τη διαδικασία της καρ-
κινογένεσης, καθώς και πολλοί επιγενετικοί παράγοντες που
ρυθμίζουν αυτά τα γονίδια και συντελούν στην ανάπτυξη του
καρκίνου. Με βάση τη γνώση αυτή αναζητούμε πλέον μορια-
κή κλινική διάγνωση που οδηγεί σε εξατομικευμένες θεραπεί-
ες για τον καρκίνο".
i
Ερευνητικό Εργο EpiDiaCan
Εργαστήριο Γονιδιακής Ρύθμισης του ΙΒΕΒ/ΕΙΕ
Εργαστήριο Δρ Ταλιανίδη του ΕΚΒΕ Α. Φλέμιγκ
Πρώτη Συνάντηση του Δικτύου EpiDiaCan στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών
(12-13/02/2010)