Basic HTML Version
Νέα στατιστικά στοιχεία για τον αυξανόμενο
ρυθμό διάδοσης των επιστημονικών περιοδι-
κών εκδόσεων ανοικτής πρόσβασης παρου-
σιάζονται στη μελέτη που δημοσιεύτηκε τον
Ιούνιο του 2011 στο περιοδικό ανοικτής πρό-
σβασης PLoS ONE. H μελέτη πραγματοποι-
ήθηκε από ομάδα επιστημόνων στο Hanken
School of Economics τουΕλσίνκι, μεεπικεφα-
λής τον ερευνητήMikael Laakso, και καλύπτει
το χρονικό διάστημα 1993-2009 (M.Laakso
et al. PLoS ONE 6, e20961; 2011).
Αποτελεί δε την πιο ολοκληρωμένη πηγή
έγκυρων πληροφοριών έως σήμερα για την
επιτυχημένη πορεία ανάπτυξης της ανοι-
κτής πρόσβασης, ένα διαδεδομένο πλέον
μοντέλο για τη δημοσίευση επιστημονικών
μελετών και εκδόσεων, που στηρίζεται στην
διαδικτυακή τεχνολογία και αποσκοπεί στην
ελεύθερη διάθεση των ερευνητικών δεδομέ-
νων στο διαδίκτυο.
Μεστόχοναπαράγει αξιόπιστους και κατανο-
ητούς δείκτες για την πορεία ανάπτυξης των
περιοδικών ανοικτής πρόσβασης, η μελέτη
καλύπτει μια εκτεταμένη χρονική περίοδο
που ξεκινά από τις απαρχές της εμφάνισης
του κινήματος της ανοικτής πρόσβασης -στις
αρχές της δεκαετίας του 1990- και εκτείνε-
ται έως το 2009. Χαρακτηριστικό της μελέ-
της είναι η χρήση καινοτόμων συστηματικών
μεθόδων και πολυγλωσσικών μοντέλων για
τη δειγματοληψία και την εκπροσώπηση του
πληθυσμού των περιοδικών ανοικτής πρό-
σβασης, καθώς μέχρι σήμερα οι πηγές εντο-
πισμού τους δεν ήταν ολοκληρωμένες.
Η μελέτη καταδεικνύει ραγδαίους ρυθμούς
αύξησης, όχι μόνο στον συνολικό αριθμό των
περιοδικών ανοικτής πρόσβασης, αλλά και
στον συνολικό αριθμό των άρθρων που δημο-
σιεύονται στα περιοδικά ανοικτής πρόσβασης
κατά το χρονικό διάστημα 1993-2009. Μόνο
το 2000, υπολογίζεται ότι εκδόθηκαν περί-
που 19.500 δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβα-
σης, ενώ το 2009 ο ίδιος αριθμός εκτινάσσε-
ται στις 191.850. Ήδη από το 2000 υπήρχαν
κιόλας 740 περιοδικά ανοικτής πρόσβασης,
ενώ μέσα στα επόμενα εννέα χρόνια ο αριθ-
μός αυτός πολλαπλασιάστηκε ραγδαία, με
αποτέλεσμα το 2009 να εκδίδονται 4.769
περιοδικά ανοικτής πρόσβασης.
Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν μια εντυπωσιακή
ανάπτυξη της επιστημονικής δραστηριότητας
που υποστηρίζεται από την ανοικτή πρόσβα-
ση, ωστόσο πρέπει κανείς να υπολογίσει ότι
το χρονικό αυτό διάστημα, οι ρυθμοί αύξησης
της συνολικής επιστημονικής παραγωγής εί-
ναι επίσης ταχείς.
Πιο συγκεκριμένα σε ποσοστιαίες μονάδες,
τα στατιστικά στοιχεία αποκαλύπτουν ότι από
το 2000, ο ετήσιος μέσος όρος του ρυθμού
ανάπτυξης για τα περιοδικά ανοικτής πρό-
σβασης εκτιμάται στο 18%, ενώ οι δημοσιεύ-
σεις στα περιοδικά αυτά έχουν αυξηθεί κατά
30%. Το ποσοστό αυτό μπορεί να συγκριθεί
με το αντίστοιχο ποσοστό του 3,5%που αντι-
προσωπεύει τον ρυθμό που αυξάνεται η ετή-
σιαπαραγωγή επιστημονικών δημοσιεύσεων
συνολικά. Μόνο κατά το 2009, οι δημοσιεύ-
σεις σε περιοδικά ανοικτής πρόσβασης αγγί-
ζουν το 7,7% των συνολικών δημοσιεύσεων
σε επιστημονικά περιοδικά.
Ωστόσο, πίσω από τα νούμερα υπάρχει με-
γάλη ετερογένεια στα περιοδικά ανοικτής
πρόσβασης. Στην πλειοψηφία τους πρόκειται
για περιοδικά που έχουν ιδρυθεί πρόσφατα
και εκδίδονται αποκλειστικά στο διαδίκτυο.
Τα παραδοσιακά περιοδικά κύρους, ειδικά
περιοδικά που εκδίδονται από επιστημονι-
κές κοινότητες και ξεκίνησαν να διατίθενται
και στο διαδίκτυο, αποτελούν μειοψηφία. Οι
συγγραφείς σημειώνουν ωστόσο και κατα-
λυτικούς παράγοντες που συνετέλεσαν στην
άνθηση της ανοικτής πρόσβασης.
Έτσι, τα περιοδικά φαίνεται να έχουν ωφε-
ληθεί από το γεγονός ότι οι χρήστες ολοένα
και περισσότερο χρησιμοποιούν τις γενικές
και ελεύθερες μηχανές αναζήτησης, όπως η
Google Scholar, για να αναζητήσουν άρθρα,
καθώς τα περιεχόμενα τους παρουσιάζονται
επί ίσοις όρους με τα παραδοσιακά συνδρο-
μητικά περιοδικά. Οι συγγραφείς και ερευνη-
τές έχουν επίσης βοηθηθεί από το γεγονός
ότι πολλοί χρηματοδότες της έρευνας και
πανεπιστημιακά ιδρύματα συμπεριλαμβά-
νουν το κόστος δημοσίευσης σε περιοδικά
ανοικτής πρόσβασης στον προϋπολογισμό
της χορηγίας τους.
Οι τρεις φάσεις ανάπτυξης
της ανοικτής πρόσβασης
Εκτός από τους ρυθμούς ανάπτυξης, η με-
λέτη καταγράφει ποσοτικά στοιχεία τα οποία
επιτρέπουν στους μελετητές να διακρίνουν
φάσεις στην ιστορία ανάπτυξης της ανοικτής
πρόσβασης και να διακρίνουν τρεις ξεχωρι-
στές εποχές: ”τα χρόνια της πρωτοπορίας“
(1993-1999), τα ”χρόνια της καινοτομίας“
(2000-2004) και τα ”χρόνια της ενοποίη-
σης“ (2005-2009).
Κατά τη διάρκεια των ”χρόνων της πρωτοπορί-
ας“ οι ετήσιοι ρυθμοί αύξησης ήταν ραγδαίοι,
τα περιοδικά χρηματοδοτούνταν αποκλειστι-
κά από μεμονωμένους ερευνητές και ακα-
δημαϊκούς και εκδίδονταν σε απλές, τεχνικά,
πλατφόρμες. Επίσης ισχυρή ανάπτυξη, τόσο
στον αριθμό των περιοδικών όσο και στον
αριθμό δημοσιεύσεων, σημειώνεται κατά τα
”χρόνια της καινοτομίας“ (2000-2004).
Την εποχή αυτή γεννιούνται καινούργια επι-
χειρηματικά μοντέλα για τη λειτουργία των
περιοδικών αυτών σε ευρεία κλίμακα. Δη-
18
καινοτομια
ερευνα & τεχνολογια | 09-11/2011
Ανοικτή Πρόσβαση στη Γνώση
Αυξάνονται τα
επιστημονικά περιοδικά
και οι δημοσιεύσεις ανοικτής πρόσβασης
info
“The Development of Open Access Journal Publishing from 1993 to 2009”
H ανάπτυξη των εκδόσεων Ανοικτής Πρόσβασης την περίοδο 1993-2009