Basic HTML Version
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Ι
07-08 / 2009
2 0
συνέντευξη
αθηναϊκή Ακρόπολη των κλασικών χρόνων, τόσο για τις αναλο-
γίες του και την αριστοτεχνική κατασκευή του όσο και για τη σοφή
χωροθέτησή του επάνω στην κορυφή του Ιερού Βράχου.
Χτίστηκε μεταξύ των ετών 447- 438 π.Χ. από τους φημισμένους αρχι-
τέκτονες Ικτίνο και Καλλικράτη, με τη γενική εποπτεία του γλύπτη Φει-
δία, σε δωρικό ρυθμό, αλλά και με στοιχεία χαρακτηριστικά του ιωνι-
κού ρυθμού, όπως οι ιωνικοί κίονες που στήριζαν την οροφή του
οπισθόδομου, αλλά και η ζωφόρος. Μέσα στον σηκό (σ.σ. τον κύριο
εσωτερικό χώρο στους αρχαίους ελληνικούς ναούς), περιτριγυρι-
σμένο από διώροφη κιονοστοιχία, βρισκόταν τοποθετημένο το χρυ-
σελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς Παρθένου – εξαιρετικό έργο
του Φειδία. Ως αρχιτεκτόνημα, ο Παρθενώνας ήταν φημισμένος για
τις λεγόμενες οπτικές εκλεπτύνσεις ή καμπυλότητες, χάρις στις οποί-
ες το κτήριο δεν ήταν στατικό και άψυχο, αλλά έμοιαζε σαν ένας ζωντα-
νός οργανισμός με εσωτερική πνοή. Αυτό που τον έκανε τόσο φημι-
σμένο σε όλο τον κόσμο, όμως, ήταν σίγουρα ο γλυπτός του διάκοσμος.
Όπως η ζωφόρος...
Ακριβώς. H ζωφόρος του Παρθενώνα είναι μία συνεχής ζώνη με
ανάγλυφες παραστάσεις, που περιέτρεχε το επάνω μέρος του σηκού,
του κυρίως ναού, μέσα από την εξωτερική κιονοστοιχία του. Σχε-
διάστηκε στο σύνολό της από τον γλύπτη Φειδία, που είχε και τη
συνολική εποπτεία της κατασκευής του ναού και του διακόσμου του,
αλλά εκτελέστηκε από τους μαθητές του Αγοράκριτο, Αλκαμένη,
Κρησίλα κ.ά. Αποτελείτο από λίθους διαφόρων μεγεθών συνολι-
κού μήκους 160μ, ύψους 1,02 μ. Το θέμα για την κάλυψη μιας τόσο
μεγάλου μήκους αλλά στενής επιφάνειας έπρεπε να είναι πολυ-
πρόσωπο και ως τέτοιο θεωρήθηκε ότι ήταν κατάλληλη μια πομπή.
Στη ζωφόρο, λοιπόν, απεικονίζεται η πομπή προς την Ακρόπολη
που γινόταν κατά τα Μεγάλα Παναθήναια, τη γιορτή προς τιμήν
της θεάς Αθηνάς. Σημειώστε πως η πομπή ήταν το κυριότερο μέρος
της εορτής των Μεγάλων Παναθηναίων προς τιμήν της θεάς Αθη-
νάς, πολιούχου της πόλης, που γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια, στις
28 του μήνα Εκατομβαιώνα (Ιούλιο-Αύγουστο) -15 Αυγούστου,
στο σημερινό ημερολόγιο!-, με αγώνες, θυσίες και την προσφορά
στο άγαλμα της θεάς ενός πέπλου, τον οποίο ύφαιναν, επί εννέα
μήνες πριν, οι εργαστίνες (σ.σ. κοπέλες από ευγενείς οικογένειες),
και τον κεντούσαν με παράσταση της Γιγαντομαχίας. Εικονίζονταν
περίπου 378 ανθρώπινες και θεϊκές μορφές καθώς και περισσότε-
ρα από 200 ζώα, κυρίως άλογα. Ομάδες ιππέων και αρμάτων
καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ζωφόρου.
Ακολουθεί η πομπή της θυσίας, με τα ζώα και τις ομάδες ανδρών
και γυναικών που φέρουν ιερά τελετουργικά σκεύη και προσφο-
ρές. Στη μέση της ανατολικής πλευράς, πάνω από την είσοδο του
ναού, εικονίζεται το αποκορύφωμα του πολυήμερου εορτασμού
των Παναθηναίων, στο τέλος της πομπής, η παράδοση του πέπλου,
του δώρου των Αθηναίων στο λατρευτικό "διιπετές ξόανο" της
θεάς. Αριστερά και δεξιά εικονίζονται καθιστοί οι δώδεκα θεοί του
Ολύμπου. Επειδή το ύψος της ζωφόρου είναι δεδομένο, οι καλ-
λιτέχνες χρειάστηκε να αποδώσουν τις μορφές σε διάφορα μεγέ-
θη και στάσεις: έτσι άλλες παρίστανται στο έδαφος, άλλες ιππεύ-
ουν, άλλες είναι όρθιες, άλλες πηδούν στο άρμα, ώστε να χωρέσουν
στον περιορισμένο χώρο της ζωφόρου. Χαρακτηριστικά είναι η σμί-
κρυνση των αλόγων και το μεγαλύτερο μέγεθος των θεών που
εικονίζονται καθιστοί στην ανατολική πλευρά.
Eσείς, λοιπόν, στην Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρό-
πολης, βαλθήκατε να αποκαταστήσετε, με όλα τα σύγ-
χρονα τεχνικά μέσα, τη ζωφόρο.
Ναι, είναι ένα από τα μεγαλύτερα προγράμματα της Υπηρεσίας
Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, στην οποία ανήκω. Αποξη-
λώθηκε η δυτική ζωφόρος από το ναό και μεταφέρθηκε στο Μου-
σείο της Ακρόπολης. Έγινε τεράστια έρευνα, με την οποία βρέθη-
κε ο καλύτερος τρόπος για να καθαριστεί, με ακτίνες λέιζερ – και
αυτό έγινε με απόλυτη επιτυχία. Σημειώστε πως το ειδικό αυτό νέο
λέιζερ αναπτύχθηκε σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τεχνολογίας και
Έρευνας (ΙΤΕ) της Κρήτης και συνδυάζει τις υπέρυθρες και τις υπε-
ριώδεις ακτινοβολίες με έναν διαφορετικό τρόπο. Έτσι καταφέρα-
με και καθαρίσαμε τη ζωφόρο από τη ρύπανση που οφειλόταν σε
διάφορους παράγοντες, κυρίως στην αιθάλη.
...και μεσολάβησε και η πυρκαγιά στο ναό...
Nαι, δυστυχώς, μια μεγάλη πυρκαγιά στον Παρθενώνα, μάλλον
κατά τα τέλη του 4ου μ.X. αιώνα, έβλαψε και τη ζωφόρο – δεν
ξέρουμε ακριβώς σε ποιο βαθμό. Αργότερα, κατά τη μετατροπή
του μεγάλου ναού σε εκκλησία, πιθανότατα στο διάστημα μεταξύ
450-550 μ.X., το κεντρικό τμήμα του ανατολικού αετώματος και
τμήμα της ζωφόρου της ανατολικής πλευράς αφαιρέθηκαν. Κατό-
πιν, ίσως κατά τον 12ο αιώνα, αφαιρέθηκαν έξι λίθοι της ζωφόρου
προκειμένου να δημιουργηθούν ισάριθμα παράθυρα, τρία σε κάθε
μακρά πλευρά του κτηρίου, το οποίο εξακολουθούσε να λειτουργεί
ως εκκλησία. Το 1458, με την κατάληψη των Αθηνών από τους
Τούρκους, ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε τζαμί. Το 1674 ο ζωγρά-
φος Jacques Carrey, συνοδεύοντας στην Αθήνα τον Γάλλο πρε-
σβευτή στην Κωνσταντινούπολη C.F. Olier μαρκήσιο de Nointel,
σχεδίασε με μεγάλη ακρίβεια τα γλυπτά. Αυτό είναι πολύ σπου-
δαίο για τους ερευνητές, γιατί έτσι σώθηκαν σχέδια γλυπτών που
έχουν χαθεί. Σήμερα σώζονται αυτά της ανατολικής, της δυτικής
και τμημάτων των μακρών πλευρών της ζωφόρου.
Αλλά η μεγάλη καταστροφή στον Παρθενώνα έγινε κατά
το διάστημα του βενετοτουρκικού πολέμου και της εκστρα-
τείας του F. Morosini στην Αθήνα.
Σωστά. Το 1687, από την έκρηξη που έγινε τότε, καταστράφηκε μεγά-
λο μέρος της ζωφόρου των μακρών πλευρών του ναού και έγιναν
ανεπανόρθωτες ζημιές στους λίθους που παρέμειναν στη θέση τους,
όπως και σε αυτούς που έπεσαν στο έδαφος. Επιπλέον, ”άνοιξε”
έτσι και ο δρόμος της διαρπαγής... Στα μέσα του 18ου αιώνα, πάντως,
οι άγγλοι αρχιτέκτονες J. Stuart και N. Revett έκαναν για πρώτη φορά
ακριβή αρχιτεκτονικά σχέδια του ναού, των γλυπτών και φυσικά
όσων κομματιών της ζωφόρου είχαν σωθεί στις θέσεις τους. Και στα
πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα, ο βρετανός πρεσβευτής στην Oθωμανική
Aυτοκρατορία, λόρδος Elgin, αφαίρεσε από τον ερειπωμένο Παρ-
θενώνα όσα γλυπτά μπόρεσε, ανάμεσα στα οποία ήταν και ογδόντα
μέτρα της ζωφόρου. Oι λίθοι πριονίσθηκαν στο πίσω μέρος, έτσι
ώστε να μειωθεί το βάρος τους και να διευκολυνθεί η μεταφορά
τους. Είναι τα γνωστά ως ”Ελγίνεια” μάρμαρα, τα οποία σήμερα βρί-
σκονται στο Λονδίνο και εκτίθενται στο Bρετανικό Mουσείο.
Φτάνουμε, λοιπόν, στο τμήμα της ζωφόρου που έμενε στη
θέση του επάνω στον ναό.
Ναι, το δυτικό – σε μήκος περίπου είκοσι μέτρων. H ταχεία διά-
βρωση του μαρμάρου στην ύπαιθρο και στη βροχή για αιώνες,
έκανε απολύτως αναγκαία την αποσυναρμολόγηση του τμήματος
αυτού το 1993 και τη μεταφορά του στο Μουσείο της Ακρόπο-
λης. Σήμερα, στο Μουσείο της Ακρόπολης, έχουμε για πρώτη φορά
τη δυνατότητα να δούμε σωστά τη ζωφόρο του Παρθενώνα. Η
τοποθέτησή της σε ανάλογη θέση με αυτήν που είχε επάνω στο
μνημείο, δηλαδή γύρω από τον σηκό του ναού και ο συνδυασμός
πρωτότυπων λίθων και αντιγράφων δίνει τη δυνατότητα για την
καλύτερη κατανόηση του περιεχομένου της ζωφόρου.
Και μετά την αποκατάσταση, ακολούθησε η προσπάθεια
για τη δημιουργία των προγραμμάτων για παιδιά – αλλά
και για μεγάλους, φαντάζομαι.
Μα βέβαια και για μεγάλους! Η ομάδα μας αποτελείται από εμέ-