24
καινοτομια
ερευνα & τεχνολογια | 09 - 11/2013
Αφιέρωμα - Συνέντευξη
Τι είναι η Ανοικτή Επιστήμη (Open Science);
Για να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση πρέπει πρώτα να επισημάνουμε
ότι ήδη από την απαρχή της σύγχρονης εποχής της επιστήμης, πριν από
300
χρόνια, η τελευταία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα "ανοικτό
εγχείρημα". Η ανοικτότητα στην επιστήμη ξεκίνησε από την κίνηση κά-
ποιων σημαντικών εκπαιδευτικών κοινοτήτων της εποχής, όπως η Royal
Society του Λονδίνου, οι οποίες αποφάσισαν τη δημοσίευση και έκδοση
της μεταξύ τους ιδιωτικής αλληλογραφίας τους.
Ενδεικτικό είναι ότι, όπως υποστηρίζουν πολλοί ιστορικοί της επιστήμης,
οι επιστημονικές επαναστάσεις του 18ου και 19ου αιώνα, οι οποίες συ-
νέβαλαν εξαιρετικά στην ενίσχυση της γνώσης μας για τον κόσμο, ήταν
αποτέλεσμα της αύξησης της ανοικτής επικοινωνίας της επιστήμης. Οι
συντάκτες αυτών των πρώιμων περιοδικών έθεσαν σημαντικές βάσεις και
άσκησαν μεγάλη επιρροή σχετικά με την Ανοικτότητα. Θεωρούσαν ότι η
δημοσίευση δεν πρέπει να περιλαμβάνει μόνο τη γενική ιδέα (concept)
της έρευνας, αλλά και τα επιστημονικά δεδομένα και τις αποδείξεις που
την υποστηρίζουν.
Αυτός ο τρόπος δημοσίευσης έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην πρόοδο
της επιστήμης. Επέτρεψε σε άλλους ερευνητές να διερευνήσουν τις ιδέες,
να εξετάσουν τις αποδείξεις και να αναρωτηθούν αν υπάρχει λογική σύν-
δεση μεταξύ τους. Επιπλέον, έδωσε την ευκαιρία για εξέλιξη και αναπαρα-
γωγή είτε των παρατηρήσεων είτε των πειραμάτων, υπό την προϋπόθεση
ότι οι λεπτομέρειές τους ήταν επαρκείς.
Επομένως, η Ανοικτή Επιστήμη δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Ωστόσο,
αυτό που είναι κρίσιμο αυτή τη στιγμή είναι η ανάγκη για επανεφεύρεση
της Ανοικτής Επιστήμης. Τα τελευταία 20 - 30 χρόνια έχουν σημειωθεί δρα-
ματικές αλλαγές στους τρόπους απόκτησης πληροφορίας. Τα ισχυρά νέα
ηλεκτρονικά μέσα, τις περισσότερες φορές, μας δίνουν πλέον πρόσβαση
σε τεράστιες ποσότητες δεδομένων, πρωτοφανείς ως τώρα. Μπορούμε
έτσι να επεξεργαστούμε, να αποθηκεύσουμε και να μεταδώσουμε άμεσα
τα επιστημονικά δεδομένα και τις ιδέες μας.
Τελικά, η ερώτηση κλειδί είναι να αναρωτηθούμε τι σημαίνει Ανοικτή Επι-
στήμη στη σημερινή εποχή. Αυτό γιατί πλέον δεν υπάρχει απολύτως καμία
αμφιβολία ότι η ικανότητα της επιστήμης να λειτουργεί ως ο πιο αξιόπι-
στος τρόπος απόκτησης γνώσης, εξαρτάται από το πώς ορίζουμε και δια-
χειριζόμαστε την ανοικτότητα (openness) της επιστήμης.
Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της Ανοικτής Επιστήμης; Ποιοι ωφελού-
νται από αυτή;
Πιστεύω πως αν παρατηρήσουμε την υλική πρόοδο στην ανθρώπινη κοι-
νωνία από την απαρχή της, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πρόοδος αυτή
εξαρτάται από την επέκταση της γνώσης μας για τον κόσμο. Έτσι, η επι-
στημονική γνώση ως θεμελιώδης έννοια και ως ένα πολύ αξιόπιστο μέσο
απόκτησης γνώσης για τον κόσμο στον οποίο ζούμε και για τους εαυτούς
μας, αποτελεί παγκόσμιο δημόσιο αγαθό. Με λίγα λόγια, κατ’ αρχήν όλοι
ωφελούνται.
Καθ’ ότι, όμως βρισκόμαστε στην Ελλάδα θα πρέπει να θυμηθούμε τους
ελληνικούς μύθους και την Πανδώρα, η οποία όταν άνοιξε το κουτί της
βγήκε από μέσα η γνώση του καλού αλλά και του κακού. Με αυτή την έν-
νοια, όλη αυτή η γνώση που αποκτούμε μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για
το καλό και για το κακό. Αυτή είναι και η ουσία της συνάθροισής μας σε
κυβερνώμενες πολιτείες όπου δίνουμε τη δημοκρατική μας φωνή στους
αντιπροσώπους μας και αναμένουμε από αυτούς να χρησιμοποιήσουν τη
γνώση που αποκτήσαμε μέσα από την επιστήμη και άλλους τρόπους, ως
μέσο για το καλό και όχι για το κακό.
Με ποιο τρόπο μπορεί η ακαδημαϊκή κοινότητα να συμβάλει στην
πραγματοποίηση της Ανοικτής Επιστήμης;
Αρχικά είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι είναι αυτό που έχει αλλάξει. Για-
τί χρειαζόμαστε να επανεφεύρουμε την Ανοικτή Επιστήμη; Η απάντηση
είναι πολύ απλή.
Υπάρχει ανάγκη να γυρίσουμε πίσω στην ιδέα της ταυτόχρονης δημοσί-
ευσης επιστημονικής ιδέας και δεδομένων. Βεβαίως, αυτό δεν είναι πλέον
δυνατόν να συμβεί σε έντυπη μορφή, αλλά υπάρχουν πολλές βάσεις δεδο-
μένων δημοσία προσβάσιμες, για απόθεση δεδομένων.
Για παράδειγμα, πριν από 40 χρόνια όταν δημοσίευα ένα άρθρο σε ένα
επιστημονικό περιοδικό είχα τη δυνατότητα να παρουσιάσω παράλληλα
και τα δεδομένα μου. Με την υφιστάμενη κατάσταση, όμως, κάτι τέτοιο
είναι αδύνατον γιατί απλούστατα η ποσότητα των δεδομένων που υπάρ-
χουν είναι τεράστια.
Επομένως, κατά μια έννοια, έχουμε χάσει έναν από τους βασικότερους κα-
νόνες της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων της επιστημονικής έρευνας.
Συνέντευξη με τον καθηγητή Geoffrey Boulton,
Senior Honorary Professorial Fellow,
University of Edinburgh & Royal Society
Κεντρικός ομιλητής του διεθνούς συνεδρίου του ΕΚΤ για
την Ανοικτή Πρόσβαση ήταν ο καθηγητής Geoffrey Boulton
(
Senior Honorary Professorial Fellow, University of Edinburgh
&
Royal Society), ο οποίος μίλησε με θέμα "Η Επιστήμη ως
Ανοικτό Εγχείρημα". Ο καθηγητής G. Boulton εκτός από την
επιστημονική του ειδίκευση στις γεωεπιστήμες και το περι-
βάλλον, ασχολείται εκτενώς με την Ανοικτή Πρόσβαση, καθώς
ήταν ο πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας της γνωστής και ση-
μαντικής μελέτης "Science as an open enterprise". Στην πολύ
ενδιαφέρουσα συνέντευξη που παραχώρησε στο "Καινοτο-
μία, Έρευνα και Τεχνολογία", ο καθ. G. Boulton αναφέρεται στα
πλεονεκτήματα της Ανοικτής Επιστήμης, στη σημασία των
ανοικτών δεδομένων, αλλά και στην ανάγκη οι ερευνητές να
επικοινωνούν τα επιτεύγματά τους στην κοινωνία.
