09 - 11/2013
|
καινοτομια
ερευνα & τεχνολογια
25
Τα δεδομένα μιας έρευνας πρέπει να δημοσιεύονται σε συνδυασμό με την
ιδέα, ενώ τώρα δημοσιεύουμε την ιδέα, τείνοντας όμως προς τη μη δημο-
σίευση των δεδομένων. Αυτό το φαινόμενο είναι πολύ κρίσιμο, καθώς θα
μπορούσε να πει κανείς ότι η ιδέα μιας επιστημονικής έρευνας λειτουργεί
σαν διαφήμιση για την επιστήμη, ενώ η αληθινή επιστήμη έγκειται στα
δεδομένα.
Για να απαντήσω τώρα στην ερώτησή σας, η ακαδημαϊκή κοινότητα χρειά-
ζεται να συμβάλει με διάφορους τρόπους. Πρώτον, οι επιστήμονες πρέπει
να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι τα επιστημονικά δεδομένα δεν είναι κτήμα
μας, αλλά ανήκουν και στους συμπολίτες μας οι οποίοι ως φορολογούμε-
νοι έχουν πληρώσει για την έρευνα που διεξάγουμε. Εμείς είμαστε απλώς
θεματοφύλακες των δεδομένων, για λογαριασμό τους.
Δεύτερον, την ευθύνη για την πραγματοποίηση της Ανοικτής Πρόσβασης
έχουν και τα ιδρύματα που απασχολούν τους επιστήμονες οι οποίοι παρά-
γουν γνώση εκ μέρους τους. Πρέπει δηλαδή να φροντίζουν για την ταυτό-
χρονη δημοσίευση της ιδέας και των δεδομένων.
Τρίτον, όσοι χρηματοδοτούν την επιστήμη πρέπει να υποστηρίξουν το γε-
γονός ότι εφόσον χρηματοδοτούν την επιστήμη που κάνουν οι επιστήμο-
νες, πρέπει να εξασφαλίσουν ότι τα δεδομένα θα είναι ανοικτά.
Τέλος, αυτοί που δημοσιεύουν τα αποτελέσματα της επιστημονικής έρευ-
νας πρέπει να εγγυηθούν ότι η δημοσίευση άρθρων θα γίνεται μόνο στην
περίπτωση που τα επιστημονικά της δεδομένα θα είναι ταυτόχρονα διαθέ-
σιμα σε κάποια προσβάσιμη βάση δεδομένων.
Ποια είναι τα βασικά εμπόδια που χρειάζεται να ξεπεραστούν για την
επίτευξη μιας περισσότερο "νοήμονος ανοικτότητας";
Αυτή είναι μια δύσκολη και θεμελιώδης ερώτηση που διατυπώνεται μέσα
στους αιώνες. Αλλά ας αρχίσουμε με την εξέταση δύο περιπτώσεων.
Η πρώτη περίπτωση αφορά την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, βασιζόμενες
στην επιστήμη, οι οποίες υποδεικνύουν καινοτόμους τρόπους διεκπεραί-
ωσης των πραγμάτων. Κατά τη βιομηχανική επανάσταση, για παράδειγμα,
τα νέα μέσα παραγωγής ήταν πιο επικερδή και απέφεραν πιο πολλά χρή-
ματα, απαιτούσαν ωστόσο πιο πολλή εργασία, με αποτέλεσμα οι άνθρω-
ποι εγκατέλειπαν τη γεωργία και πήγαιναν στις βιομηχανίες να εργαστούν.
Έτσι, αυτό που συνέβη είναι ότι τα υπάρχοντα πρότυπα συμπεριφοράς
άλλαξαν εντελώς και οι "παλαιομοδίτικες" ικανότητες δεν αρκούσαν πια.
Επιπλέον, αν πάμε ακόμα πιο πίσω, η ανακάλυψη πιεστηρίου εκτύπωσης
από τον Gutenberger μετέτρεψε, ξαφνικά, το επιχειρηματικό μοντέλο του
μεσαιωνικού μοναστηρίου σε κάτι τελείως περιττό.
Επομένως, εντοπίζουμε πρόβλημα όταν πρέπει να κάνουμε τη μετάβαση
σε νέες πρακτικές, με τρόπο τέτοιο ώστε να μην προκύψουν προβλήμα-
τα σε τομείς της κοινωνίας στους οποίους είναι ενσωματωμένες παλαιές
πρακτικές. Ωστόσο, αυτό είναι ένα πρόβλημα το οποίο πρέπει να λυθεί με
πολιτικά μέσα και τρόπους.
Το δεύτερο ζήτημα είναι αυτό της "διπλής χρήσης" της νέας γνώσης. Το
πρόβλημα αυτό σχετίζεται με το κουτί της Πανδώρας για το οποίο συ-
ζητούσαμε λίγο πριν και αναφέρεται στο γεγονός ότι η γνώση μπορεί να
χρησιμοποιηθεί είτε προς το όφελος της κοινωνίας είτε για καταστροφή.
Για παράδειγμα, πριν από δύο χρόνια επιστήμονες κατέθεσαν προς δημο-
σίευση άρθρα τα οποία περιέγραφαν τη γρίπη των πτηνών, σε δύο διακε-
κριμένα περιοδικά, στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Τα πτηνά φέρουν
τον ιό influenza, ο οποίος είναι καταστρεπτικός για τον άνθρωπο επειδή
δεν έχουμε αναπτύξει άμυνες εναντίον του. Επομένως, τα άρθρα περιέ-
γραφαν τα πειράματα με τα οποία οι επιστήμονες έδειξαν τις παραμέτρους
κάτω από τις οποίες ο ιός θα μπορούσε να μεταδοθεί από τα πτηνά στον
άνθρωπο. Τελικά, οι αρχές των ΗΠΑ παρακάλεσαν να μη δημοσιευτεί η
έρευνα, γιατί αν οι πληροφορίες έπεφταν στα χέρια τρομοκρατών με κα-
ταστροφικές προθέσεις θα μπορούσαν να είναι επιβλαβείς.
Στη συνέχεια, διεξήχθη μια ενδιαφέρουσα συζήτηση μεταξύ επιστημό-
νων και δημόσιων λειτουργών και πολιτικών. Ένα από τα πιο ισχυρά επι-
χειρήματα υπέρ της δημοσίευσης των άρθρων ήταν ότι η φύση είναι πιο
ισχυρός τρομοκράτης σε σύγκριση με τους ανθρώπους, καθώς η φύση
αναζητά συνεχώς τρόπους ένας ιός να μεταπηδήσει από το ένα είδος στο
άλλο. Είναι πολύ πιο πιθανό μια ευρεία καταστροφική διάδοση του ιού να
προέλθει μέσα από φυσικές διαδικασίες, παρά από κάποιους ανόητους νε-
αρούς. Άρα, είναι προτιμότερο να υπάρχουν τα δεδομένα στα χέρια των
αρχών δημόσιας υγείας, ώστε στην περίπτωση που κάτι όντως συμβεί από
φυσικά ή ανθρώπινα αίτια, να κατέχουν τα μέσα για να το αντιμετωπίσουν.
Επομένως, παρατηρούμε ότι το ζήτημα της χρήσης της γνώσης προς το
καλό ή το κακό είναι περίπλοκο, αλλά η ανθρωπότητα διαθέτει αρκετή
εμπειρία από το παρελθόν.
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι δεν χρειαζόμαστε να μάθουμε τί-
ποτα καινούργιο, να αρκεστούμε στις υφιστάμενες γνώσεις μας. Ωστόσο,
κάτι τέτοιο δεν θα το επέτρεπε το ανθρώπινο είδος. Δεν θα ήταν λυπηρό
να καταδικάζαμε τους εαυτούς μας, αν σκεφτόμασταν απλά σαν τους προ-
γενέστερούς μας;
Με ποιο τρόπο μπορούν οι επιστήμονες να επικοινωνήσουν καλύτερα
τα επιτεύγματά τους στο ευρύ κοινό;
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους οι επιστήμονες χρειάζεται να
επικοινωνούν την επιστήμη στο ευρύ κοινό. Αρχικά, η επιστήμη είναι συ-
ναρπαστική. Ποια είναι η διαδικασία της κατανόησης του τρόπου ζωής,
εξέλιξης και ανάπτυξης των ζώων και των φυτών; Πώς λειτουργούν οι
ωκεανοί ή οι κινήσεις των πλανητών; Είναι ερωτήματα που ο άνθρωπος,
περίεργος από τη φύση του, θέλει να απαντήσει.
Υπάρχει όμως και μια πιο ουσιώδης όψη, ότι δηλαδή η επιστήμη άλλα-
ζε, αλλάζει και θα συνεχίσει να αλλάζει τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Σε
μια δημοκρατική κοινωνία είναι σημαντικό να έχουμε εμείς λόγο επί της
αλλαγής, ως μέλη αυτής της κοινωνίας. Δεν θα έπρεπε να ευχόμαστε να
συμβαίνουν αλλαγές χωρίς κριτήρια.
Η επιστήμη είναι πολύ δύσκολη, καθώς χρειάζεται σκέψη και εφαρμογή,
προσεκτική δουλειά. Είναι ανάγκη να κατανοούν οι πολίτες την επιστήμη
καλύτερα, γιατί αυτό θα τους βοηθήσει να παίρνουν καλύτερες αποφά-
σεις, οι οποίες μπορεί και να επηρεάζουν όλους μας. Μέρος της πρόκλη-
σης αυτής για τους επιστήμονες είναι το γεγονός ότι πρέπει να προσδιορί-
σουμε τους τομείς αυτούς που είναι δημόσιου ενδιαφέροντος.
Επιπλέον, είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουν οι συμπολίτες μας όχι μόνο
μια επιστημονική ιδέα, αλλά και τις αποδείξεις που την διέπουν. Ο λόγος
που το λέω αυτό είναι γιατί, ειδικά τα τελευταία χρόνια, πολλοί πολίτες δεν
ικανοποιούνται πλέον από το να ακούν έναν επιστήμονα να τους υποδει-
κνύει απλά τι να πιστέψουν, και σωστά πράττουν κατά τη γνώμη μου. Αυτό
που θέλουν να δουν είναι οι αποδείξεις που συνοδεύουν τις επιστημονικές
ιδέες, έτσι ώστε να μπορούν να πείθουν τους εαυτούς τους ότι αυτό είναι
το σωστό. Αυτό φαίνεται πιο καθαρά σε τομείς, όπως η Ιατρική, όπου οι
άνθρωποι θέλουν να γνωρίζουν τις αποδείξεις ενδεχόμενων επιπτώσεων
μιας ασθένειας σε αυτούς ή τις οικογένειές τους και του περιβάλλοντός
τους, και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαν να τις αποφύγουν.
Συνεπώς, ο διάλογος μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας είναι πολύ σημαντι-
κός. Δεν είναι πια αρκετό να ενεργεί κανείς σαν να ήταν ο Πάπας και να
ισχυρίζεται ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Οι συμπολίτες μας είναι νοήμονες,
αυξανόμενα μορφωμένοι και πρέπει να τους παρουσιάζουμε αποδείξεις
και δεδομένα, ώστε να μπορούν από μόνοι τους να αποφασίζουν τι θα πι-
στεύουν ή όχι.
Αφιέρωμα - Συνέντευξη
info
Δείτε όλη τη συνέντευξη στο YouTube
Geoffrey S. Boulton
Report "Science as an open enterprise"
