06 - 08/2015 |
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
21
Συνέντευξη
την προώθηση συγκεκριμένων δραστηριοτήτων που μέσω της έρευνας
και της καινοτομίας μπορούν να προκαλέσουν τον μετασχηματισμό του
παραγωγικού συστήματος και να οδηγήσουν στην αξιοποίηση νέων ευκαι-
ριών στην ελληνική οικονομία. Επίσης, κεντρικός είναι ο ρόλος της ΓΓΕΤ
στο πλαίσιο του μηχανισμού διακυβέρνησης, τόσο στη φάση του σχεδια-
σμού όσο και της υλοποίησης της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης, που
θα εμπλέκει όλους τους ενδιαφερόμενους και θα επιτρέπει τη συνεργασία
όλων των τομέων ή επιπέδων διοίκησης που συμβάλλουν στη διαμόρφω-
ση της έξυπνης εξειδίκευσης. Η λειτουργία του παραπάνω μηχανισμού θα
αποτελέσει ευκαιρία για μια καλύτερη συνεργασία μεταξύ διαφορετικών
Υπουργείων, αλλά και μεταξύ Κέντρου και Περιφέρειας.
Τέλος, είναι προφανές ότι η στρατηγική για την έξυπνη εξειδίκευση πρέ-
πει να εξελίσσεται και να βελτιώνεται συνεχώς και να προσαρμόζεται στις
μεταβολές των οικονομικών συνθηκών και στις νέες ευκαιρίες που ανοί-
γονται. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της ΓΓΕΤ είναι κεντρικός και στη διαμόρ-
φωση ενός κατάλληλου μηχανισμού παρακολούθησης και αξιολόγησης
που μέσω ενός ολοκληρωμένου συστήματος δεικτών θα εξασφαλίζει την
αναθεώρηση θεώρηση -σε τακτά διαστήματα- των αρχικών στρατηγικών
επιλογών.
Ποια η σημασία των Δεικτών Έρευνας-Ανάπτυξης-Καινοτομίας στον
σχεδιασμό, την παρακολούθηση και την αποτελεσματική υλοποίηση
της RIS3;
Προϋπόθεση θετικών αποτελεσμάτων από τη RIS3 αποτελεί η τακτική
αξιολόγηση της πορείας εφαρμογής της. Η ουσιαστική αξιολόγηση των
δραστηριοτήτων της RIS3 προϋποθέτει την ανάπτυξη και εφαρμογή κα-
τάλληλου συστήματος δεικτών παρακολούθησης το οποίο θα εμπλουτι-
σθεί ώστε να ελέγχεται και η κοινωνική αποδοτικότητα (για παράδειγμα,
κατά πόσο δρα ανασχετικά προς συνολικότερα προβλήματα –όπως η δι-
εύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων– ή ειδικότερα και πιο συγκυριακά
-όπως η διαρροή εγκεφάλων), η οικονομική δυναμική (όχι μόνο ως αύξη-
ση του κύκλου εργασιών, αλλά και ως αύξηση σε στρατηγικούς τομείς, σε
εξωστρεφείς δραστηριότητες, σε δημιουργία νέων θέσεων εργασίας) και η
περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
Με ποιο τρόπο οι Περιφέρειες μπορούν να αξιοποιήσουν τη στρατηγική
RIS3 την επόμενη προγραμματική περίοδο; Πώς μπορεί να συνεισφέρει
η συνεργασία με ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια;
Η επικέντρωση στο επίπεδο των Περιφερειών αποτελεί βασική επιλογή της
έξυπνης εξειδίκευσης. Οι Περιφέρειες και οι τοπικές κοινωνίες της χώρας
καλούνται να αναγνωρίσουν και να αξιοποιήσουν τα ανταγωνιστικά τους
πλεονεκτήματα, να υποστηρίξουν την καινοτομία και να διαμορφώσουν
περιφερειακές στρατηγικές έξυπνης εξειδίκευσης με τη συμμετοχή των εν-
διαφερομένων μερών σε όλα τα στάδια, με στόχο τον μετασχηματισμό της
περιφερειακής/τοπικής οικονομίας. Βέβαια, ο χάρτης των περιφερειών της
Ευρώπης
(3)
ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης καινοτομικών δραστηριο-
τήτων δείχνει ξεκάθαρα ποιες χώρες αποκτούν σοβαρό πλεονέκτημα όταν
οι περιφέρειές τους διεκδικούν χρηματοδότηση σε ανταγωνιστική βάση.
Ένα ακόμη σημαντικό στοιχεία που συνδέεται με την προώθηση του αντα-
γωνισμού σε επίπεδο περιφέρειας από τη RIS3 είναι ο κίνδυνος διευρυμέ-
νης αναπαραγωγής των περιφερειακών ανισοτήτων σε ότι αφορά τους
αναπτυξιακούς πόρους – και μεταξύ αυτών τους ανθρώπινους – κάτι που
οδηγεί σε διαρροή εγκεφάλων. Αρκεί να δει κανείς τα συγκριτικά δεδο-
μένα για την Ελλάδα και τη Γερμανία τα τελευταία χρόνια. Στη Γερμανία
ή αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού υψηλής κατάρτισης που φεύγει σε
άλλες χώρες αυξάνεται, αλλά αυτή η αύξηση ισοσταθμίζεται από ανάλο-
γου ύψους εισροή. Στην Ελλάδα αυξάνεται μόνο η εκροή με αποτέλεσμα
στη Γερμανία ή το Ηνωμένο Βασίλειο να έχουμε brain circulation ενώ στην
Ελλάδα brain drain. Βέβαια, εκτός από τις προκλήσεις που θέτουν οι αμφι-
σημίες αυτές για τις επιλογές της ελληνικής πλευράς, υπάρχουν και αμιγώς
θετικά στοιχεία στην διαδικασία της RIS3:
• η αναζήτηση και στρατηγική επικέντρωση σε τομείς προτεραιότητας, οι
οποίοι αναμένεται να έχουν σημαντική συμμετοχή στην παραγωγική και
συνολικότερη οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας,
• η αναζήτηση συνεργιών μεταξύ τομέων, αλλά και στο εσωτερικό των το-
μέων, καθώς και μεταξύ περιφερειακών στρατηγικών και πρακτικών (είτε
ως συντονισμός εθνικής και περιφερειακών στρατηγικών, είτε ως συνέργι-
ες μεταξύ επιμέρους Περιφερειών),
• η αναζήτηση πρωτοβουλιών (με τη μέθοδο της "επιχειρηματικής ανα-
κάλυψης") από φορείς και συλλογικότητες σε επίπεδο Περιφέρειας με την
προοπτική κινητοποίησης τοπικού δυναμικού.
Όλα τα παραπάνω μπορούν να έχουν θετικό αποτέλεσμα, εφόσον βασίζο-
νται σε μια αξιόπιστη ανάλυση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων της χώρας
σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, η οποία πρέπει να αναβαθμίζεται και
να επικαιροποιείται τακτικά.
Μια τελευταία ερώτηση που έχει να κάνει και με την ερευνητική σας ενα-
σχόληση στον τομέα των Κοινωνικών Επιστημών. Με ποιο τρόπο εκτι-
μάτε ότι μπορεί να υπάρχει κοινωνική ανταποδοτικότητα της έρευνας
και της επιχειρηματικότητας;
Η αντίληψη που κυριαρχεί όσον αφορά την ανταποδοτικότητα της έρευ-
νας και της επιχειρηματικότητας, αντανακλά τη φιλελεύθερη θέση ότι βα-
σικός πλουτοπαραγωγικός μηχανισμός για την κοινωνία είναι το κεφάλαιο
(και οι παράγωγες –αλλά σε μεγάλο βαθμό ταυτόσημες έννοιες– της επι-
χειρηματικότητας, του ιδιωτικού τομέα/πρωτοβουλίας κ.λπ.). Η αντίληψη
αυτή, ιδιαίτερα μάλιστα στην ακραία νεοφιλελεύθερη εκδοχή της, θέτει τα
πάντα στην υπηρεσία της επιχειρηματικότητας, αφού αυτή θεωρεί μονα-
δική πηγή δημιουργίας πλούτου και επειδή επίσης αξιωματικά θεωρεί ότι
αυτός ο πλούτος είναι κοινωνικός εφόσον κατά την ίδια αντίληψη θα δια-
χυθεί από τους επιχειρηματίες-δημιουργούς του και προς τα υπόλοιπα κοι-
νωνικά στρώματα σε κάποιο βάθος χρόνου. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο,
δραστηριότητες όπως η έρευνα και η εκπαίδευση τείνουν να χάσουν ζωτι-
κές πλευρές τους –όπως ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας, η περιέργεια για το
άγνωστο και η κριτική διάσταση– και να περιοριστούν μονοσήμαντα στην
υφιστάμενη και τη δυνητική τους συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη.
Οι τελευταίες δεκαετίες κυριαρχίας νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων και πο-
λιτικών δεν δημιούργησαν αναπτυξιακά άλματα. Κυρίως δημιούργησαν
ένα περιβάλλον όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων, διαψεύδοντας τις
προσδοκίες που ευαγγελίζονταν για κοινωνική ανταποδοτικότητα της
όποιας ανάπτυξης με τη διαρκή μετατόπιση της αναδιανομής του κοινω-
νικού προϊόντος σε ένα μέλλον που δεν έρχεται ποτέ.
Μέσα σε ένα κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο με μεγαλύτερη ισορροπία ανά-
μεσα στον κόσμο του Κεφαλαίου και της Εργασίας, η έρευνα μπορεί να
είναι πολύ αποδοτικότερη ακόμη και για εκείνους που βλέπουν μόνο την
οικονομική της πλευρά, ακριβώς επειδή μπορεί να είναι ελεύθερη (δηλα-
δή να έχει την ελευθερία επιλογής και τους απαραίτητους πόρους) ώστε
να δημιουργεί προοπτικές για νέα προϊόντα και υπηρεσίες πολύ πέρα από
εκείνα στα οποία την περιορίζει η υποταγή στις άμεσες ανάγκες της αγο-
ράς. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, και η επιχειρηματικότητα αποκτά μεγαλύτερη
συνείδηση του κοινωνικού της ρόλου ακολουθώντας κανόνες που, χωρίς
να την ακυρώνουν, συμβολαιοποιούν με σαφήνεια τον ρόλο της μέσα
σε μια κοινωνία που προσπαθεί να αναπτυχθεί επικεντρωμένη σε τομείς
υψηλής προστιθέμενης αξίας και με σημαντική επένδυση στη γνώση. Μια
τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να είναι κοινωνία αυξανόμενων ανισοτήτων.
Σε τελική ανάλυση, η κοινωνική ανταποδοτικότητα της έρευνας και της
επιχειρηματικότητας δεν είναι ζήτημα οικονομικού ορθολογισμού, αλλά
πολιτικής επιλογής.
(1) Η στρατηγική της "έξυπνης εξειδίκευσης" στη νέα Προ-
γραμματική Περίοδο 2014-2020: Ευκαιρία για μια ανάπτυξη
βασισμένη στη γνώση. (E&T Newsletter – Φθινόπωρο 2014)
(2) Εθνική Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης (Ιούλιος 2015)
(3) Χάρτης Περιφερειών της Ευρώπης ανάλογα με την επίδο-
σή τους στην καινοτομία
info
