10
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ | 09 - 11/2015
Ένα σημαντικό έργο στον τομέα των σχέσεων
Επιστήμης και Θρησκείας ολοκληρώθηκε πρό-
σφατα από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών
του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
Σκοπός του έργου NARSES, που χρηματοδοτή-
θηκε από το Πρόγραμμα Αριστεία (ΕΣΠΑ), ήταν
η χαρτογράφηση των σχέσεων επιστημών και
θρησκείας από τον 4ο αιώνα μ.Χ. μέχρι τον 20ό
αιώνα στις περιοχές της Νοτιοανατολικής Ευ-
ρώπης και Ανατολικής Μεσογείου. Συγκεκριμέ-
να, το έργο μελέτησε τις σχέσεις αυτές σε κοι-
νωνικοπολιτικά μορφώματα όπου η Ορθόδοξη
Εκκλησία ήταν, κατά περιόδους, είτε κυρίαρχο
είτε μείζον δόγμα.
Η ιστορική μελέτη των σχέσεων θρησκείας
και επιστήμης είναι απαραίτητη για την κατα-
νόηση των σχέσεων κοινωνίας και επιστήμης.
Το "ερώτημα του Needham" (γιατί κάποιες
κοινωνίες αναπτύσσουν μια συγκεκριμένη
επιστημονική πρακτική) είναι στενά δεμένο
με αυτές τις σχέσεις. Το έργο NARSES κάλυψε
ένα κενό στην ιστοριογραφία: παρά το γεγονός
ότι μια εκτεταμένη βιβλιογραφία ασχολείται με
τις σχέσεις επιστημών και χριστιανισμού στη
Δύση, αντίστοιχες μελέτες για τις περιοχές του
Βυζαντίου, της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και
των Βαλκανίων, οι οποίες ανήκαν στη σφαίρα
επιρροής της Ορθόδοξης Εκκλησίας, είναι σχε-
δόν ανύπαρκτες.
Η διεπιστημονική έρευνα του έργου φιλοδοξεί
να αποκαλύψει άγνωστες πτυχές των σχέσεων
επιστημών και θρησκείας, με σημαντικές επι-
πτώσεις στην ανάλογη βιβλιογραφία η οποία
αναπτύχθηκε σε σχέση με τις δυτικοευρωπαϊ-
κές κοινωνίες.
Το έργο NARSES (Nature and Religion in South
Eastern European Space) ανέδειξε την πολυ-
πλοκότητα των σχέσεων ορθοδοξίας – επιστη-
μών. Από τον 3ο έως τον 8ο αιώνα οι Πατέρες
της Εκκλησίας και οι βυζαντινοί θεολόγοι επι-
χείρησαν να μελετήσουν τη Δημιουργία με
τη βοήθεια των φιλοσοφικών εργαλείων των
αρχαίων Ελλήνων. Όμως, από την εικονομαχία
(711-843 μ.Χ.) και μετά, ένα μέρος των θεολό-
γων θα παραμερίσουν τις επιστήμες και την κο-
σμική γνώση, καθώς η εστίαση μετατοπίζεται
από τον φυσικό κόσμο ως εικόνα της θείας δη-
μιουργίας, στην εσωτερική ζωή του ανθρώπου
ως εικόνα του Θεού.
Η στάση αυτή ενισχύθηκε από το κίνημα των
Ησυχαστών του 14ου αιώνα, που προώθησε
την ιδέα της άμεσης επαφής μεταξύ του πιστού
και της Δημιουργίας του Θεού, τον Κόσμο, χω-
ρίς τη μεσολάβηση της ορθολογικής σκέψης,
δηλαδή της επιστήμης. Παρόλα αυτά, την ίδια
περίοδο οι επιστήμες ανθούν στο κόσμο του
Βυζαντίου.
Το NARSES ανέδειξε επίσης τις δυσκολίες της
μετάβασης της Ανατολικής Ορθόδοξης εκκλη-
σίας από την προ-νεωτερικότητα στη νεωτερι-
κότητα. Καθώς οι ορθόδοξοι λαοί δεν μετείχαν
άμεσα στην Αναγέννηση τον 15ο αι. και στην
ανάδειξη των νέων επιστημών τον 16ο-17ο αι.,
ο ευρωπαϊκός Διαφωτισμός προκάλεσε τον
18ο αι. αντιπαραθέσεις που ενισχύθηκαν από
την παραδοσιακή αντιπαλότητα μεταξύ της
Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η
διαμάχη για το πού ανήκει η Ορθοδοξία, στην
ευρωπαϊκή Δύση ή στην ασιατική Ανατολή,
έχει τις ρίζες της σε αυτή την περίοδο. Η συζή-
τηση αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα, καθώς το
ζήτημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας είναι και
πάλι στην επικαιρότητα.
Τα αποτελέσματα του NARSES διατίθενται
• Ανοικτή βάση δεδομένων η οποία συγκεντρώ-
νει, αποδελτιώνει και σχολιάζει τα θρησκευτικά
κείμενα περί φύσης, τα επιστημονικά κείμενα
περί θεολογίας και τις εκκλησιαστικές εγκυκλί-
ους περί γνώσης και επιστήμης. Πρόκειται για
τα σχετικά κείμενα σε ελληνική γλώσσα από
τον 4ο αιώνα ως το 1960 (Βυζάντιο, ορθόδοξες
κοινότητες της οθωμανικής αυτοκρατορίας και
των ενετικών κτήσεων, ελληνικό κράτος).
• Βιβλιογραφία για τις σχέσεις Ορθοδοξίας-επι-
στημών.
• Κείμενα ανάλυσης και παρουσίασης των σχέ-
σεων ορθοδοξίας-επιστημών από τον 4ο ως
τον 20ό αιώνα.
• Πρακτικά των συνεδρίων, συμποσίων και
workshops του NARSES.
Εκτός του ιστότοπου, θα δημοσιευτεί ένας θε-
ματικός τόμος στα αγγλικά σε διεθνή εκδοτικό
οίκο και τα βασικά αποτελέσματα του έργου θα
παρουσιαστούν στο επιστημονικό περιοδικό
ISIS (University of Chicago Press) τον Σεπτέμ-
βριο 2016.
Σημειώνεται ότι από 3 έως 5 Σεπτεμβρίου 2015
πραγματοποιήθηκε στο ΕΙΕ, Διεθνές Συνέδριο
με τίτλο "Science & Religion", το οποίο διορ-
γανώθηκε από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευ-
νών του ΕΙΕ και από το Πανεπιστήμιο Αθηνών
– Εργαστήριο Επιστημολογίας & Επιστήμης, με
στόχο να φωτίσει άγνωστες πτυχές της σχέσης
του Χριστιανισμού με την Επιστήμη στην περι-
οχή της ΝΑ Ευρώπης. Το Συνέδριο μεταδόθηκε
ζωντανά, με την υποστήριξη του Εθνικού Κέ-
ντρου Τεκμηρίωσης, και το βίντεο διατίθεται
online στο Αποθετήριο Ήλιος του ΕΙΕ
Με το έργο NARSES εγκαινιάστηκε ένα νέο
ερευνητικό πεδίο, που θα αποτελέσει το υπό-
βαθρο για τη διαθεματική συγκριτική έρευνα
περί θρησκείας και επιστήμης μεταξύ Ανατο-
λής και Δύσης. Θα συνεισφέρει συνεπώς στον
διάλογο μεταξύ θρησκείας και επιστήμης, κα-
θώς και στον διάλογο κοινωνιών με διαφορετι-
κές πολιτισμικές παραδόσεις και ιστορίες.
Αξιοποιώντας την Έρευνα
NARSES project
Το βίντεο του Διεθνούς Συνεδρίου
"Science and Religion"
info
NARSES: Χαρτογραφήθηκαν, για πρώτη φορά, οι
σχέσεις
Ορθοδοξίας και Επιστημών στη ΝΑ Ευρώπη
