12/2014 - 02/2015 |
ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ
ΕΡΕΥΝΑ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
21
Αφιέρωμα
Η παρατηρούμενη συστημική αλλαγή στον τρόπο διεξαγωγής της έρευ-
νας και στην οργάνωση της επιστήμης καθίσταται δυνατή χάρη στις ψη-
φιακές τεχνολογίες. Εκκινείται από την παγκοσμιοποίηση της επιστημονι-
κής κοινότητας, καθώς και από τις αυξανόμενες κοινωνικές απαιτήσεις για
την αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων της εποχής μας (κλιματική
αλλαγή, έλλειψη τροφίμων κ.λπ.). Η μετάβαση στο νέο αυτό παράδειγμα
περιγράφεται μέσα από όρους όπως "Ανοικτή Επιστήμη" και "Επιστήμη
2.0".
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο κείμενο τεκμηρίωσης της Ευρω-
παϊκής Επιτροπής για την ανοικτή διαβούλευση με θέμα "Επιστήμη 2.0:
Επιστήμη σε Μετάβαση", η Επιστήμη 2.0 προτάσσει μια ολιστική προσέγ-
γιση και ως εκ τούτου συνιστά κάτι πολύ περισσότερο από την Ανοικτή
Πρόσβαση η οποία είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της.
Η Ανοικτή Επιστήμη περιλαμβάνει την αύξηση της επιστημονικής πα-
ραγωγής, η οποία με τη σειρά της περιλαμβάνει την Ανοικτή Πρόσβαση
στην επιστημονική πληροφορία (επιστημονικές δημοσιεύσεις και επιστη-
μονικά δεδομένα, καθώς και μονογραφίες, πρακτικά συνεδρίων, διατρι-
βές, γκρίζα βιβλιογραφία), ένα νέο τρόπο διεξαγωγής έρευνας (έρευνα
εντάσεως δεδομένων, καθώς το 52% των ερευνητών χρησιμοποιεί σύνο-
λα δεδομένων μεγαλύτερα του 1 Gigabyte), καθώς και την αύξηση του
αριθμού των φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της Ανοικτής
Επιστήμης.
Αναφορικά με τα ερευνητικά δεδομένα, οι εξελίξεις αυτές έχουν πλέον
καταστήσει δυνατή τη δωρεάν (ή με πολύ χαμηλό κόστος) πρόσβαση,
χρήση και επαναχρησιμοποίηση ερευνητικών και επιστημονικών δεδο-
μένων (είτε πρωτογενών δεδομένων είτε δημοσιεύσεων βασισμένων σε
αυτά), επιταχύνοντας σημαντικά τη μεταφορά γνώσης και ανοίγοντας νέ-
ους δρόμους συνεργασίας και ανάπτυξης νέων ερευνητικών πεδίων.
Τα
οφέλη
της Ανοικτής Επιστήμης εξηγούν το σκεπτικό για την υποστή-
ριξη της, τόσο από πλευράς πολιτικής όσο και από οικονομικής. Η ευκο-
λότερη πρόσβαση στην επιστημονική πληροφορία μπορεί να βελτιώσει
την αποτελεσματικότητα και να αυξήσει τον ρυθμό παραγωγής του επι-
στημονικού και ερευνητικού συστήματος.
Ο τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνονται αυτά τα αποτελέσματα είναι: α) με
τη μείωση του κόστους επικάλυψης στη συλλογή, δημιουργία, μεταφορά
και επαναχρησιμοποίηση δεδομένων και επιστημονικού υλικού, β) με την
επαναχρησιμοποίηση των δεδομένων για τη διεξαγωγή περαιτέρω έρευ-
νας και γ) με τον πολλαπλασιασμό των ευκαιριών για εγχώρια και παγκό-
σμια συμμετοχή στην ερευνητική διαδικασία.
Επιπλέον, η αυξημένη πρόσβαση σε ερευνητικά αποτελέσματα (είτε με
τη μορφή δημοσιεύσεων είτε ως δεδομένα) μπορεί να προωθήσει επίσης
την ανάπτυξη συστημάτων καινοτομίας. Η Ανοικτή Πρόσβαση σε δημο-
σιεύσεις και δεδομένα επιτρέπει, για παράδειγμα, σε εταιρείες και ιδιώτες
την χρήση και επαναχρησιμοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων
για την παραγωγή νέων προϊόντων και την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών.
Ειδικότερα σε σχέση με τα δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η
πρόσβαση σε μεγάλα και ανοικτά δεδομένα θα οδηγήσει σε αύξηση κατά
1,9% του ΑΕΠ της ΕΕ/28 έως το 2020.
Παρά τα σημαντικά δυνητικά οφέλη και τα πλεονεκτήματα της Ανοικτής
Επιστήμης, παραμένουν σημαντικά
εμπόδια
στην επικράτηση των αρχών
της. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ζητήματα ορισμών (καθώς υπάρχει
σύγχυση της επιστημονικής κοινότητας γύρω από όρους όπως "free",
"gratis" και "libre" Ανοικτή Πρόσβαση), εμπόδια που σχετίζονται με τον
προσδιορισμό της κυριότητας συνόλων ερευνητικών δεδομένων (data
sets) μεγάλης κλίμακας, καθώς και ζητήματα εμπιστευτικότητας, προστα-
σίας της ιδιωτικής ζωής ή/και ασφάλειας.
Επίσης, ο αργός ρυθμός προσαρμογής του επιστημονικού εκδοτικού κό-
σμου, η έλλειψη κινήτρων για την ακαδημαϊκή κοινότητα, η εξάρτηση των
αξιολογήσεων των πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων μόνον από
διδακτικούς και βιβλιομετρικούς δείκτες (χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο
διαμοιρασμός αποτελεσμάτων πριν και μετά την έκδοση), καθώς και οι
υποδομές και δεξιότητες που απαιτούνται για την ανάπτυξη της Ανοικτής
Επιστήμης λειτουργούν πολλές φορές ως ανασταλτικοί παράγοντες.
Μικρότερες χώρες, ιδρύματα και επιστημονικές εταιρείες αντιμετωπίζουν
πλην των προαναφερόμενων και πρόσθετους χρηματοδοτικούς φραγ-
μούς. Τέλος, παρά την αυξανόμενη αναγνώριση εκ μέρους της ερευνητι-
κής κοινότητας των ωφελειών της Ανοικτής Επιστήμης, οι δράσεις ενημέ-
ρωσης-ευαισθητοποίησης παραμένουν περιορισμένες.
Οι φορείς (σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο) που εμπλέκονται
στις προσπάθειες ανάπτυξης της Ανοικτής Επιστήμης είναι πολλοί και
διαφόρων ειδών:
•
Υπουργεία
– έχουν αναπτύξει εθνικές στρατηγικές για την Ανοικτή Επι-
στήμη είτε ως ξεχωριστές στρατηγικές προσπάθειες είτε ως μέρος ευρύ-
τερων προγραμμάτων ανοικτής διακυβέρνησης.
•
Φορείς χρηματοδότησης έρευνας
– είναι υπεύθυνοι για τον προσδιορι-
σμό των μηχανισμών και των απαιτήσεων της χρηματοδότησης για έρευ-
Η Επιστήμη σε Μετάβαση: Ανοικτή Επιστήμη και Ανοικτή Πρόσβαση
στα ερευνητικά δεδομένα
